Στη Μεσόγειο οι μόνες –σύντομες- περίοδοι όπου οι λαοί κατάφεραν να συμφιλιωθούν μεταξύ τους, να ζήσουν σε ειρήνη και να αναπτύξουν πολιτισμούς, ήταν όταν οικοδόμησαν ισότιμες σχέσεις για τη διευκόλυνση εμπορικών συναλλαγών με αμοιβαίο όφελος και όταν συμμάχησαν απέναντι σε κοινούς εχθρούς. Η διακήρυξη των Αθηνών που υπέγραψαν οι 7 ηγέτες των Ευρωπαϊκών χωρών της Μεσογείου, ύστερα από πρωτοβουλία του Έλληνα πρωθυπουργού θεωρητικά «ως στόχο έχει να ενώσει ακόμα περισσότερο την Ευρώπη και όχι να διχάσει», όπως ο ίδιος είπε. Πέρα από τις πολιτικές προθέσεις και το επικοινωνιακό αντίκτυπο, αυτό που δεν εντοπίστηκε και δεν έγινε απολύτως ξεκάθαρο ήταν η εξεύρεση κοινών και άμεσων προκλήσεων που θα μπορέσουν να δώσουν την ευκαιρία για βαθύτερες συνεργασίες, μεταξύ όλων των χωρών της Μεσογείου, αλλά και του Βορρά.
Η πρόσφατη συμφωνία στο Παρίσι για το κλίμα απέδειξε ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι ίσως το μοναδικό σημείο επαφής, όπου η παγκόσμια κοινότητα μπορεί να συμφωνήσει και να συνεργαστεί άμεσα. Η δε, υιοθέτηση της Ατζέντας 2030 των στόχων για τη βιώσιμη ανάπτυξη, έχει ονοματίσει τα κοινά προβλήματα και έχει προσδιορίσει τους «κοινούς εχθρούς». Τα ζητήματα οικονομίας, ασφάλειας, μετανάστευσης, και διακυβέρνησης, στα οποία αναφέρεται η Διακήρυξη των Αθηνών, είναι ιδιαίτερα πολυσύνθετα και εμπίπτουν, σε πολλές περιπτώσεις, σε αντικρουόμενα συμφέροντα, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι θα έπρεπε να αγνοηθούν. Το ζήτημα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής ωστόσο είναι κοινό για όλους και θα μπορούσε να ενώσει σε έναν κοινό αγώνα όλες τις χώρες της Μεσογείου, καθώς επίσης και τον Βορρά με τον πλέον έμπρακτο και άμεσο τρόπο. Θα μπορούσε να είναι μία πολύ δυναμική αρχή νέων και διαρκών συνεργασιών και ένα σταθερό σημείο επαφής για ζητήματα ασφάλειας, κοινωνικής συνοχής, αλλά και οικονομίας, μεταξύ Ευρώπης, Αφρικής και άλλων διεθνών «παικτών».
Ενδεικτικά, ο ρυθμός ανανέωσης των υδάτων της Μεσογείου είναι εξαιρετικά χαμηλός, εξελίσσεται εισβολή από είδη ξενιστές, η μέχρι σήμερα διαχείριση των απορριμμάτων, το 80% των οποίων προέρχεται από χερσαίες πηγές, έχει καταστεί καταστροφικό, η φυσική αλλοίωση λόγω της ανθρωπογενούς δραστηριότητας θέτει σε κίνδυνο υγροτόπους, δάση, αλιεία, αλλά και την γεωργία. Μόνο στα εδάφη της ΕΕ, το 60% των προστατευόμενων ειδών και το 77% των οικοτόπων βρίσκονται σε κίνδυνο. 430.000 πρόωροι θάνατοι αποδίδονται στα αιωρούμενα μικροσωματίδια. Σε αυτά τα στοιχεία, εάν προσθέσουμε τους 500 εκ. τουρίστες που αναμένονται ετησίως μέχρι το 2030, την υπεραλίευση που υφίσταται το 95% των ψαριών, την αλόγιστη δόμηση στις ακτές, τη μόλυνση, την υποβάθμιση των χερσαίων οικοσυστημάτων, των εδαφών, των υδάτινων πόρων, και των πόλεων των κρατών της Μεσογείου, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα όρια αντοχής της περιοχής πρόκειται να σπάσουν πολύ σύντομα, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Και χωρίς βέβαια να μπορεί να προβλέψει κανείς τον υπερπληθυσμό, τις φυσικές καταστροφές και την σε βάθος επίδραση της αλλαγής του κλίματος, η οποία απαιτεί άμεσα δράσεις προσαρμογής, σε συνδυασμό με μία ενεργειακή επανάσταση.
Εάν οι χώρες όλης της Μεσογείου και όχι μόνο της Ευρώπης συμμαχήσουν ενάντια σε κοινούς εχθρούς, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική υποβάθμιση, ζητήματα ενέργειας, και βέβαια η φτώχεια, η εκμετάλλευση, η διαφθορά, η μετανάστευση, μπορούν να αρχίσουν να αναπτύσσουν ξανά ισχυρούς δεσμούς συνεργασίας στη βάση της βιώσιμης ανάπτυξης, με αμοιβαία οφέλη για τους λαούς. Στον αγώνα αυτό, ο Ευρωπαϊκός Βοράς καθώς επίσης και άλλοι παγκόσμιοι παίκτες θα μπορούν να σταθούν αρωγοί, και σταθεροί εταίροι συμβάλλοντας με τεχνολογίες, τεχνογνωσία, εκπαίδευση, ανθρώπινο δυναμικό, προϊόντα, και υπηρεσίες. Στο κείμενο της διακήρυξης οι 7 χώρες καλούν την ΕΕ να διπλασιάσει την χρηματοδοτική ικανότητα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων δίνοντας έμφαση, μεταξύ άλλων, σε έργα με χαμηλές εκπομπές άνθρακα. Υπογραμμίζουν επίσης ότι η διαδικασία επικύρωσης της συμφωνίας των Παρισίων COP21 από την ΕΕ και τα κράτη μέλη της πρέπει να επιταχυνθεί ώστε να καταστούν συμβαλλόμενα μέρη της Συμφωνίας από την έναρξη ισχύος της. Έτερον ουδέν. Στην άτυπη σύνοδο της Μπρατισλάβα, δίνεται η ευκαιρία στους ηγέτες να εμβαθύνουν και να συγκεκριμενοποιήσουν το περιεχόμενο της Διακήρυξης. Ας ελπίσουμε ότι θα έχουν στο νου τους ότι τις διακηρύξεις χωρίς άμεση, εφικτή και δημιουργική κοινή δράση, σε βάθος χρόνου, η ιστορία δυστυχώς τις κάνει κουρελόχαρτα. Σε αντίθετη περίπτωση, καθίστανται μνημεία ανθρώπινου πολιτισμού και φάροι για όλη την ανθρωπότητα.
Ηλίας Παλιαλέξης